МахIачхъалаялда, Ленинил майданалде щварай дир тохлъукьего берречIчIана ЦIадаса ХIамзатие бараб памятникалда хьолбохъ ска­мейкаялда гIодор чIарал харабазда. ГIемераб мехалда гьезухъ ялагьун, палгъан хутIана – рагъарулелго гьечIоан. Дун хIинкъадго, бигьа гьаюн аскIое ана. Ва гьале дида цере – Дагъистаналъул халкъиял шагIирзаби АбутIалиб Гъапуров ва Сулейман Стальский. Гьезул чIагоял сипатал рихьидал, магIугицин бачIана йохиялъ. Гьал гьоболлухъ рачIун руго...

Багьа къиматаб хазина ккола инсанасул гIумру. ГIадада абун гьечIо хирияб хIадисалда цо чи чIвай инсаният чIваялда бащалъулин абун. Чи чIвай тIаса лъугьун тезе бегьулеб такъсир кколаро, хасго гIайиб гьечIев. Амма зулму—хIалалъул къурбаназул (репрессированные), ай, гIайибго гьечIел гIадамал чIваялъул такъсириял хIужаби, кигIанго бокьичIониги, нилъер тарихалда гIемер ккана. Гьел рикIкIуна инкъи­лаб бергьун хадусел соназ, аслияб куцалда, РСФСРалъул...

ЛъаратIа районалъул Гъерел росулъа МухIамадов (Малаев) ГIабдул вуго 85 сонил ригьалде вахарав чи. Гьесул хIалтIулаб гIумру байбихьана Шуланиб росдал школалъул байбихьул классалъул учительлъун хIалтIиялдаса. Гьенисан ана армиялде ва тIад вуссиндал ГIабдулада бихьана ЛъаратIа районалъул тIабигIаталъе браконьераз гьабулеб бугеб зарал. Гьеб мехалда гьесда ракIалде ккана гIагараб ракьалъул тIабигIат цIуниялъе гIоло гIумру кьезе.   Иркутскиялъул росдал магIишаталъул...

Инсанияталъул тарихалда цIаралги хутIарал, лъалкIалги тарал гIадамазул гIелмиябги, гIакълиябги, жамгIиябги, политикиябги хIаркатчилъи киналго заманабазе гIахьалаб букIунин абун буго цо гIакъилас. Гьел рагIаби рачIуна ракIалде анцI-анцI соназ Дагъистаналъулги гьелъул халкъалъулги къисматалъул жавабчилъи тIаде ккаразул цояв, гьездасанги ахирисеб ункъо соналъ республикаялъе бетIерлъиги гьабурав, исана гIумруялъул 80 сон тIубалев, политикиявги, жамгIиявги, гIелмиявги хIаракатчи МухIу ГIалиевасул пикру гьабулаго. Чияс...

Шамил районалъул Хучада росулъа Рашид ХIажиясулов, дунялалда бищун борхатаб Эверест мегIералъул тIогьиве вахун вугилан рагIидал, гьеле унго-унгояв бахIарчиян ккана ракIалде. Кин ва кида гьеб хасият инсанасулъ загьирлъулеб ва кигIан гъварид­го рукIунел гьелъул кьалбал? Гьеб суалалъе жаваб балагьизелъун дица лъай-хъвай гьабуна батIи-батIиял заманалъул гIакъилал гIадамазул цо- цо абиязулгун. Ва гьезул гIемерисез бихьизабулеб буго «БахIарчилъи» абураб рагIиялъе...

Ругъелде щведал, росдал школалъухъги балагьун, Советский райкомпартиялъул тIоцевесев секретарьлъун вукIарав МахIмуд ГьитIиновас абуна: «Гьаб школалда гьабураб хIалтIухъ МухIамад Ахкубеговасе кьезе ккола Социалистияб ЗахIматалъул БахIарчи абураб цIар», — илан. ХIакъикъаталдаги захIмат хирияв, сундулъго цевехъанлъи гьабизе гIедерав чи вукIана цин учительлъун, хадуб 25 соналъ школалъул директорлъун хIалтIарав М. Ахкубегов.     КIудияб ВатIанияб рагъ байбихьараб заманал­да школалъул...

1979 соналъул июналда, Хунзахъ районалъул халкъияв судиявлъун хIалтIулев вукIарав дихъе кIалъан вачIана республикаялъул прокурор М. Ибрагьимов ва лъазабуна метерго жиндихъе вачIаян абун. Нахъисеб къоялда гьесухъе щведал прокурорас абуна Гъуниб районалъул проку­рорлъун хIалтIизе витIулев вугин дунан абун. КIиго къоялдаса дун щва­на Гъуниве ва тIоцебесеб нухалда дандчIвана райкомалъул тIоцевесев секретарь ГIинчилов ХIажигун.   Райкомасул кабинеталде лъугьа­равго, диде...

Санал ран цIикIкIанагIан, цIакъго бокьулеб буго умумуз нилъее тараб кIалзулаб хазинаялъухъ гIенеккизе. Гьанже гурони, гьезул магIнаги тIубанго бичIчIулеб гьечIо. РагIараб гIакъилаб ка­ламги къалмиде босизе бокьулеб буго. Руго нилъеда гьоркьорги гьединал гIадамал. Гьезул цояв­лъунги ккола дир росуцояв, Россиялъул космонавтикаялъул академиялъул академик, дунялалда­го машгьурав гIалимчи Шамил ГIалиевги. Щвана гьесухъе цIалдохъаби рачунги, щола дунгоги.     МахIачхъала шагьар....

Гъуниб районалъул СалтIа росдал жамагIаталда лъикI лъала­ан Аминат-кIодо. Гьей гьаюна араб гIасруялъул 20-абилел сона­зул байбихьуда.   1970-абилел соназда дун хIалтIулев вукIана гIелмабазул кандидатасул диссертациялда тIад. Щвана республикаялъул централияб архивалдеги, цIалана дол соназул хIакъикъат рагьулел гIемерал документалги. БакIаб асар гьабулаан гьез ракIалъе. Кин гIумру гьабулеб букIараб нилъер умумуз? Рукъги, хъи­замги, колхозалъул хур-ахги жи­дер гъуждузде бегарал руччабаз...

Бигьародул гъотIол сариналъухъ    ХIалтIудаса хадуй шагьаралъул паркалде арай дие роол хIикматаб асар гьабуна хIанчIазул панаял бакъназги, гьел бакъназухъ гIенеккун машгъуллъун ругел гIолилазги, гIолилазухъ хIасратго балагьун бугеб рокьиялъги. Ццидалаб унтуца жанире къотIун рукIарал гIадамазул цIун букIана парк. Киса-кибего – сунтIун хIалхьолареб талихIалъул махI. Паркалда скамейкаялда гIодой чIарай диде аскIоре рачIана цIикIкIараб ригьалъул рос-лъади ва гIодор...