«Ахираб заманалда этнографиялдехун бербалагьи хисулеб буго. ГIадамазе бокьулеб буго жидергоги цогидал халкъазулги гIадатал ва рукIа-рахъин лъазабизе. Цо-цояз абуни гьелъие гIоло жидерго махщелцин хисизабулеб буго. Масала, тохтурас лъазабулеб буго умумузул заманалда букIараб халкъияб дару-сабаб, гьанжелъагIан музеязда яги кабинетазда жанирги чIун гIелму лъазабулел рукIарал гIадамал рахъунел руго некIсиял росабалъе хьвадулел гидал-оператораллъун. Амма этнографиялъе кьучI лъезе ккола...

Гьоркьохъел гIасрабазда Харахьи росу рикIкIунаан лъай камил гьа- булел бакIазул цояблъун. Гьениса гIадамаз кIудияб квербакъи гьабуна Дагъистаналда исламияб гIелму тIибитIизабиялъе ва лъай кьеялъулъ авар мацI хIалтIизабиялъе. Биценалда рекъон, цебе зама- налда росу букIун буго КъвекIада ва Щулалъуда абурал бакIазда. ГьабсагIаталда Харахьи бугеб бакIалда хьуцI букIун буго. Гьениб бугеб лъим гьекъезе бегьулеб букIун гьечIо. Гьедин «хвараб...

     Имамзабазул гIадатлъун лъугьун букIана зама-заманалдасан кIудияб лъугьа-бахъиналда цебе тIолго халкъалъул вакилзабаз гIахьаллъи гьа­бурал мажлисал ахIулеб. Гьеб гIадат батIаго цIакъ тIибитIана Шамил имамасул заманалда. ТIоцебе гьев имамлъун вищулеб гьединаб дан­делъи букIана 1834 соналда ГIанди магIарда. Чачаназулги Дагъиста­налъулги гIорхъода букIиналъ гьеб цIакъ санагIатаб бакIлъун букIана гьединал ишазе.   Амма 1845 соналда данделъи тIобитIизе ккана гьанжесел...

  (ГьаракIуниса НурмухIамадил МухIамадил биценал)       Биценалде гьоркьобе араб гьаб лъугьа-бахъиналъе байбихьи лъураб 1843 соналда магIаруллъиялда рукIарал пачаясул аскарал жидерго щулияб хъала бугеб Темир-Хан-Шураялде лъутулел рукIана. Хунзахъ, ЦIатIанихъ, ГьоцIалъ, Зирани хъулби рехун тана гьез. Шамил имамас Гъойсубулиялъул рахъалде наиблъун тIамуна ГьоцIалъа Худанатил МухIамад. Жиндирго тахшагьарлъун тараб Инхо росулъ букIана гьесул чIолеб бакI, канцелярия,...

  Тушманасда дандечIей гьабизе АхIулгохIги щула гьабулаго, Шамил имамас мажгитги бана гьениб. Гьеб бана ракьалда гъоркь, жанибе кIиго бакIалдасан балъгоял нухалги гьарун. Мажгиталде как базе гурелги, хIинкъи ккарабго, тушман гIагарлъулаго гуллидаса цIунун ва гIазу-цIад балаго гьелдаса рахчизе ракIарулаан. Гьеб букIана гIезегIан кIудияб рукъ.     Амма гьелъул къисмат рагъухъанасулалда релълъараб ккана. АхIулгохIда рагъал халат рахъараб...

                Бащдаб дунялги квегъун, Дагъистаналде вачIарав Ираналъул шагь Надирил мугъ бекана магIарухъ – ХицIиб магъилъ. Цо-цо тарихчагIаз абула гьесул аслияб мурад букIанин Аваристаналъул тахшагьар Хунзахъ кверде боси. Гьелдаса хадуб Россиялдехун инеги ракIалда букIанила ша­гьасда. Амма магIаруллъиялъго ахIиги бан данделъарал бояз кIудиял камиялги ккезарун, рогьояб куцалда мугIруздаса тIуризавуна шагь....

     ЦIурире щварал ниж раккана музеялдеги. ЛъикIаб, ракIрагьараб дандчIвай гьабуна музеялъул нухмалъулей Насибат ХIажиевалъ. ГьитIинаб ЧIарада. Гьадин абуниги мекъи ккеларо, музеялда ругел щибаб росдае сайгъат гьарурал кIудиял альбомал рихьидал. Гара-чIварана Насибатгун. Ва гьелъ нижее бицана музеялъул хIалтIул хIакъалъулъ.  — Районалъул гIадамазул, росабазул жамагIатазул, жамгIиял гIуцIабазул тIалабазда рекъон, ЧIарада районалда 2003 соналда рагьана муниципиалияб музей....

    Бицине мустахIикъаб буго бежтIадерил хьухьариялъул ва рукъариялъул махщалил хIакъалъулъ. Маданияталъул идараялда (Центр традиционной культуры народов России) гIуцIун буго гьелъул бечелъи рагьулеб хасаб рукъ. БитIахъе пана гьаруна ниж батIи-батIиял соназ бежтIадерил руччабазул кверзукьан арал асарал рихьидал. Жакъа гьеб рукъалъул тIалаб гьабулеб буго Назипат ГIабдурашидовалъ. Гьей ккола гIицIго бежтIадерие хасиятаб хьухьариялъул ва рукъариялъул устар. Жиндирго махщалил...

    БежтIаса Кахетиялъул Къварели районалъул Ахалсопели абураб росулъе щвезегIан буго 54 километр. Мадугьалихъ рукIиналъ чIахIияб гIелалда лъикI лъалаан гуржи мацI. Щибаб хъизама-лъул рукIана гьалбал-гуржиял. Цоцазухъеги гIемер щолаан.   ЭБЕЛАЛЪ БИЦУНААН…     Дир эбел, Марзият МаламухIамадова гьаюна 1928 соналда. Гьелъ гIезабуна ичIго лъимер. Гьелъ бицунаан: «ГIолохъанаб заманалда – росасе иналде кIиго ва ригьнада йикIаго щуго соналъ...

        Москваялда, пачалихъияб библиотекаялда, щуабилеб нухалда тIобитIана реставраторазул халкъазда гьоркьосеб конференция. Гьелда гIахьаллъиги гьабула библиотекабазул, архивазул хIалтIухъабаз ва тарихчагIаз. Дагъистаналдаса гьеб конференциялда гIахьаллъана РАНалъул ДФИЦалъул гIелмияй хIалтIухъан Заира Ибрагьимова. Гьелъ гьениб бицана XVII-XVIII гIасрабазда Дагъистаналда кагъат гьабулеб букIараб къагIидаялъул хIакъалъулъ.      Гьелъулгун буго нижер жакъасеб гара-чIвари.      — Заира, кина-кинал росабалъ кагъат гьабулеб букIарабали...