Дир эбелалъул рахъалъан кIудияв эмен, ЧIородаса ГIабдурахIимил МухIама хвараб мехалъ, дун жеги гьитIинав чи вукIана. АнцIго сон бан букIана гIумруялъул. Дида дов батIибатIияв чIола цеве. РакIалда вуго, хаслихъе гIиял рехъенги цебе къотIун, магIардаса гIурухъе рещтIунев… РакIалда буго гьесул чу, гьесул гьой, гьесул гъалараб вехьасул тIагъур, гучаб, борхатаб лага-черх, гьесул свери-россен, гьесул калам, гьесул гъасда, цIадухъ, жинцаго жиндиего ахIулеб букIараб кечIги, кидагосел, лъугIуларел какалги. Амма, бищунго ракIалда чIана гьесул рокъоре ракIарулел рукIарал гIадамал, гъасда накъит, къисаби, маргьаби, махсараби. Кутакаб махщел букIана кIудадал гIадамал хIайранлъиледухъ хабар бицине. ГIадамазеги цIакъ бокьулаан гьесухъ гIенеккизе. Бицунаан гьес бихьаралъул, рагIаралъул, мугIрузда бараб гIазул, ЦIоралде рукIарал сапаразул, гIадамазул, лъугьа-бахъиназул, хIикмалъабазул… ГIадамаз бицуна, гьесухъ гIенеккараб мехалъ, гьабсагIат жидеда цебе гьеб лъугьа-бахъин лъугьунеб бугеб гIадаб асар лъугьунаанилан.
КIудадал харбазул, хIалицаго дида ракIалда чIана кIиго хабар. Гьебги дида дос бицунаго бичIчIун гуро (гьеб бичIчIизе гIураб бетIер букIинчIо дир доб мехалъ), кIудада хун хадуб чIахIияз бицун. Гьаниб дица бицине буго кIиябго лъугьабахъиналъул. Цояб — гьитIинав гIолохъанчи дир кIудада гьоболлъухъ санагIалъи гьечIеб бакIалде ккеялъул ва цо кIудияв чияс хвасар гьавиялъул. КIиабилеб – дир кIудадаца, гIемерал сонал ун хадуб, кIудияб ригьалъул чияс, гьединабго бакIалде ккарав жиндирго гIолохъанав гьудул хвасар гьавиялъул. Гьеб бицуна гьале гьадин:
БитIун завалалде вахарав гIолохъанчи дир кIудада вугеб мехалъ, цо кьерхараб роол къоялъ, нуцIидаги кIутIун, жаниве вачIуна цо чи ва ЦIоралъул лугъаталда кIалъала:
— Гьаб щиб росу, дун ккараб бакI щиб? – илан.
— Гьабали ЧIорода бугин… Мун жаниве вачIа, гьаниб ургъилин киве мун ккун вугевали, — йилан кIудадаца гьобол тIаде къабул гьавула. Гьев вукIуна гьоркьохъеб гIелалъул чи, магIарул гьава-бакъалде данде кколареб тIеренаб ратIлилъ. Гьесул ретIелги букIуна биччун, живгоги вукIуна квачан соролев. КIудадаца печьги бакун рукъги хинлъизабула, бакъвараб, хинаб ретIелги кьола, кваназеги гьавула, вегизе бакIги бихьизабула. Радал гьоболас абула, гьадинго тира-сверизе ва мугIрул гьава цIазе къватIиве вахъарав чи вукIанилан.
— Валлагь цIайха, гьудул, гьале дуе мугIрулги, гьале дуе гьаваги. Я кванил, я регизе бакIалъул гьаниб щибго ургъел гьабизе кколеб жоги гьечIо, — ян абула кIудадаца. Анкьица гьоболлъиги бан вукIуна гьобол. Цо пуланаб къоялъ сапаралъ вахъуна, хъун бурутIгун, гьанги белъун, гIиял хIанги цадахъ лъун, нуха регIула кIудадаца ЦIоралде гьев. Чанго соналдасан кIудадаги щола гьениве, хасалоялде рукъалъе, квание къваригIарабтараб босизейилан. РещтIуна Белоканалда гIумру гьабун вугев жиндирго цевегосев гьобол Гъара Халилихъ. Гьал кIиялго гьалбал гурелги, кIудиял гьудулзабиги рукIуна. КIудада вачIиналдаса вохарав Халилица тепси тIибитIула ва кинавниги, кIудада лъалевщинав чи вакIарула гьелда сверун. Байбихьула магIарухъ гIумруялъул цIех-рех гьабизе. БитIун киналго данделъун, лъикI рукIаго, тIаде вачIуна дов, магIарухъе вачIун вукIарав гьобол. ЦIарги гьесда Ширин букIуна. Киназего саламги кьун, гьев столалда нахъа гIодов чIола. КIудада лъугьуна гьасда гьикъа-бакъаризе, рокъове лъикI щваравищ, иш кин бугеб рокъосан-къватIисанилан. Ширин лъугьуна веццаризе гьасие жиндир бугеб берцинаб рукъила, кIудияб ахила ва бугеб эркенаб гIумруйила ЦIоралда абун ва цинги, гьаракь борхун тIаде жубала:
— Нуж щибизегIаги гьадал мугIрузда гIумру гьабун ругел? БетIер бугел чагIаз гIумру гьабулеб бакI гуро доб! Квешал нухалги, квачараб гьава-бакъги, гIисинал, санагIалъи гьечIел рукъзалги, кин гьададинаб бакIалда гIумру гьабулеб? Я инжир бижулареб, я пихъ-мичI букIунареб, гIантал чагIи гурони чIоларо дора, — ян абула. Бащдаб къоялъ чода рекIунилан, лъабго къоялъ вилълъун бажаруларев кинавалиго къажарас жиндир ватIаналде ва магIарулазде гьединал жал аби кутакалда квеш букIуна кIудадада, гьоболлъухъги вукIун, кин гьесда «щвезабилебилан» ццидахун вукIуна. Гьеб бихьарав ва бичIчIарав рукъалъул хважаин Халилица гьикъула Ширинида:
— Ле, Ширин, дуа маарухъ гимищ бехьри? (Дуда магIарухъ гамущ бихьарабищ?) — БихьичIо, — йилан абула Шириница.
— Хъазал рихьарали?
— РукIунаро дора ганщалги хъазалги.
— БитIараб буго, сухъмахъалда тарани, кьурулъа гъоркье гирун уна доб гамущ. Хъазазухъаги бажаруларо дора рилълъун, хIухьел гIечIого гIодорги речIчIун хола. Гьел рукIуна гьанир гIодор, хIарщулъги герегахъдун, щвара-щвараб чороклъиги кванан. Дора рукIуна рорхатал кьурабалъан рекерун, кIанцIун бажарулел мугIрул бисал, берциберцинал тIугьдулги кванан, гIазул мугIрузул тIогьисан дунялалъухъги ралагьун. Дора зодор роржанхъула эркенал, къадруял, чIухIарал цIумал. ГIадада ун вукIун вуго мун магIарухъе. Дур бакI гуро доб. Дур бакI буго гьаниб — ганщаздаги хъазаздаги аскIоб. Гьединлъидал, мун мугIрузда гIумру тIамулел бисазеги, цIумазеги, гIадамазеги къимат кьезе лъугьунге, — йилан абула гьесда Халилица.
Ширин, битIахъе, цо данде жаваб гьабизе рес гьечIеб къуваталъ кIаркьен чIварав гIадин тIуркIунги вачIун, чара хун, вуцIцIун чIола. КIудада цIакъ разилъула магIарулал гIодорегIан гьаризе лъугьарасе гьудулас кьураб гIакъилаб жавабалдаса. Гьеб лъугьа-бахъиналдаса хадуб, нижер тIомураз, шагьаралдаса яги ЦIоралдаса рачIун магIарулазул гIумру-яшав какизе лъугьарал чагIазда абула: «Дуа маарухъ гимищ бехьри?» (Дуда магIарухъ гамущ бихьанищ?), — илан. Киназдаго бичIчIула гьеб суалалъул магIна. Гьеб буго нуж гIадал чагIаз гIумру гьабулеб бакI гурин магIаруллъийилан абулеб жо.
Белоканалдаса Ширинин абуни, гьелдаса хадувги чанги щвана магIарухъе: цин гьанилан, цинги гьоцIойилан, хадувги хIанилан, амма гьесул батана цойги цIакъ рекъечIеб гIамал. Щибаб нухалъ вачIингун, гьес балагьула батIияб росуги, цIияв гьоболги. МугIрузул законазда рекъон, гьобол хисулеб гIадат гьечIониги, ЦIоралъулазги гьеб лъикIаблъун рикIкIинчIониги, гьесул батана гьединаб хисардулеб гIамал. ТIаса лъугьун телин, гIамал камурав чиги вукIунарелъул, амма дир мунагьал чураяв кIудадаца гIемераб бицунаан гьеб лъугьа-бахъиналъул хIакъалъулъ, хасго магIаруллъи какулев чи ккани. Гьесие цIакъ бокьулаан магIаруллъи, магIарул тIабигIат, магIарул гIамал, жалго мугIрул ва гьенир гIумру гьабулел гIадамал.
МухIамад БисавгIалиев
