«БукIинеселъул учитель» абураб федералияб проекталда рекъон, Дагъистаналда рагьун буго Педагогиял хIалтIухъабазул профессионалияб махщел камил гьабиялъул центр (ЦНППМПР). Гьелъие нухмалъи гьабулеб буго ЧIарада районалъул ЦIуриб росулъа экономикиял гIелмабазул доктор, ДГТУялъулги ДУНХалъулги кафедрабазул профессор ГIабидов МухIамадица. Гьесулгун ккараб гара-чIвари бахъулеб буго гъоркьехун.
— МухIамад, щиб кьочIое босулеб курсазде учитель ахIулеб мехалда?
— Нижеца гIуцIулел интенсивиял курсазде 2021 соналда вачIине ккола щибаб муниципалитеталдаса щибаб дарсил вакилзабазул 10 процент. Муниципалитеталъ тIаса рищула нижехъе ритIулел учительзаби. Районазулгун ша- гьаразул лъай кьеялъул управлениязул нухмалъулезулгун букIараб дандчIваялда нижеца бичIчIизабун букIана курсазде щал ритIизе кколебали.
-Проекталда цIар буго «БукIинеселъул учитель» абураб. Гьелъул магIна мухIкан гьабуни бокьилаан…
— Проекталда рекъон цIализаризе руго школалъе букIинеселдаги хIажалъизе ругел ва жидерго махщел камил гьабизе гъира бугел учительзаби. ЦIиял технологиялги, методикабиги, лъай кьеялъул алаталги лъазаризе гъира загьир гьабулел педагогазул махщел цIубазаби – гьеб ккола централъул масъала. Масала, нижехъе ячIарай цо учительницаялъ абуна, жинца 62 сонги банила, кIиго лъагIалидасан пенсиялдеги инила, гьанже яхъун, жиндие гьаб цIалиго щайилан абун. Гьединал учительзабазе дица мисаллъун рехсола педагог Константин Ушинскиясул рагIаби: «Учитель учительлъун вукIуна живго цIалдолевгIан заманалъ. ЦIали гьоркьоб къотIизе тарабго, гьесулъ учитель хола», — ян.
-Кин гIуцIун бугеб цIалул программа?
— Учительзабазда хъвазабула диагностикияб хIалтIи. Компьютералдасан тестазе жавабал кьола гьез. Сундулъ риччалел ругел гъалатIал яги кинаб рахъалъ нахъе ккун вугев учитель – гьел суалазе жаваб бати буго тести- рованиялъул мурад. Тохтурасги цин унтуе гIилла чIезабула, хадуб гьабула дару. Гьединабго къагIида буго гьанибги.
Тестал руго батIи-батIиял темабаздаса гIуцIарал. Гьел тIуразарун хадуб хIадурула щивав учителасе хасаб программа. Лъай камилав, махщел тIокIав педагогасеги загIипаб лъайгун мукъсанаб хIалбихьи бугесеги цогояб программа букIине гьечIо. Тестазул хIасилал ритIизе руго щивасул электронияб почалде. БатIияв чиясда гьел лъазеги гьечIо. КIиго къоялъ рукIине руго дарсал ДИРОялда бугеб централда. Гьелдаса хадуб – рикIкIадасан цIали. Хасаб платформаялда рагьизе руго щивасул кабинетал ва гьенире ритIизе руго тIадкъаялги, лекциялги, семинаразул материалалги. Сентябралда тIоритIизе руго семинарал, мастер-классал, тренингал.
Октябрь-ноябралда букIине буго хIасилияб диагностика. Гьеб мехалдаги лъай хашаб бугеблъи загьирлъани, гьединав учителасе удостоверение кьезе гьечIо ва гьев цIидасан цIализавизе вуго къокъал курсазда.
-ЛъагIалицаги цIализавун, тесталъул суалазе жавабал кьун бажаричIев учителасда щиб гьабизе бугеб?
— Росабалъ, хасго дагьал комплектазул школазда, цо учителасда тIадаблъун гьабула чанго батIияб дарс кьезе – махщелчагIи гьечIолъиялъ. Учитель гьечIого цIалдохъаби тезе бегьуларелъул, гьединаб нух батулеб буго лъай кьеялъул управлениялъги школалъул администрациялъги. Дица гьеб битIараблъун рикIкIунаро: лъавукъав учитель дарс кьезе тезегIан, гьеб кьечIого лъикI буго. Гьелде тIадеги, махщелчи хIажат вугониги, школа рикIкIуна хIажатал учительзабаздалъун хьезабураблъун.
ХIасилияб хIалтIиялъухъ бищун гIодобегIанасеб балл щварал учительзаби цIидасан цIализаризе руго – гьел хIалтIудаса махIрум гьари гуро мурад.
-Гъоркьиса улкаялда тIоритIана ВПРал. Абулеб букIана, гьезул хIасил къватIибе бахъизе гьечIин абун. Амма дагьалъ цебе баянлъана гьелъул хIасил ва гьениб Дагъистан буго рачIчIалтIа (нилъедаса хадуб буго гIицIго Ингушетия). Гьединабго жо ккелародай гьал курсазулги?
-Живго учителасда гурони, тесталъул хIасил лъазе гьечIо. Нижеца ахIи бахъинабизе буго гIицIго муниципалитеталъ квотаялде рекъон кколеб къадаралда учительзаби ритIичIого тани. Масала, гIурус мацIалъул учительзабазул – 10%, математикаялъул – 10% ва гь.ц. Кинабниги 16 дарсил учительзаби рачIине ккола нижехъе.
-Гьезда гьоркьоре унищ рахьдал мацIалъулгун адабияталъул учительзаби?
— Унаро. Исана буго хIалбихьиялъул сон – кинабго битIа-бишун ккани, интенсивиял курсал гIуцIизе руго рахьдал мацIалъул учительзабазеги.
— Курсазде хьвадарав ва удостоверение кодоб бугев учителасул харжалде тIаде г1арац жубазе бугищ?
Курсал лъугIарав учителасе рес щвела квалификациялъулаб категория гьабизе. Масала, кIиабилелъул бакIалда – тIоцебесеб ва тIоцебеселъул бакIалда – тIадегIанаб. Гьелъухъ гьесул харжалде тIаде гIарацги бачIина.
КIиабизе, учителасе рес щвела курсазда вукIиналъул хIакъалъулъ документ портфолиоялда гьоркьоб лъезеги.
— Лъица дарсал кьезе ругел интенсивиял курсазде рачIарал учительзабазе?
— Федералияб министерствоялъ рагьун буго академия. Гьенире ритIизе руго курсазда хIалтIизе ругел махщелчагIи.
Дарсал кьезе нижеца тIадкъана «Бищун лъикIав лъагIалил учитель» абураб къецалда чIел босарал педагогазда, ЕГЭялъул предметиял комиссиязул предсе- дательзабазда, гьунар бугеб учи- тельзабазда.
— Кин чIезабулеб, масала, щуго филологасда гьоркьоса кIигояв курсазде вачIине кколеблъи?
— Гьеб суал тIубазе ккола муниципалитеталъ – школалъул директорас, администрациялъ. Нижеца абуна, тIоцебесеб иргаялда, витIизе кколин махщел камил гьабизе бокьилаанин абун жинцаго абулев учитель. Амма районалъул хIакъалъулъ лъикIаб пикру бижизабиялъул мурадалда, гьабсагIаталда нижехъе ритIун рачIунел руго лъикIаздаса лъикIал учительзаби.
Кавсарат СУЛЕЙМАНОВА
