РФялъул Лъай кьеялъул министерствоялъ регионазде битIизе буго учителасда тIадал ишазул сияхI. «Гьелда рехсон буго учителас чара гьечIого цIезабизе кколеб ункъо документ. Учителасда яги классалъул нухмалъулесда тIадаб гьечIо сияхIалда рехсечIеб документ хIадуризе», — ян баян буго кьолеб министерствоялъул сайталда.
Рехсараб сияхIалда рекъон, учителас хIадуризе ккола: гIаммаб лъай кьеялъул классазе (жинца дарсал кьолел) лъай кьеялъул аслияб программа, цIезаризе ккола классалъулги дарсаздаса хадур лъимал цIализариялъулги журналал ва щивав цIалдохъанасул «личное дело».
Цогидал документал хIадуриялъухъ школалъул администрациялъ гIарац кьезе ккола учителасе. Гьел хIадуреян тIадкъалеб хасаб документги букIине ккола, учителас гъулбасараб. Гьелда бихьизабизе ккола документ цIезабиялъе болжалги, гьелъухъ кьезе бугеб гIарцул роценги.
Россиялъул 60 регионалда учителасул харжалъул базовияб оклад буго МРОТалдасаги дагьаб. Гьедин хъвалеб буго «Учитель» абураб регионазда гьоркьосеб профсоюзалъул вакилзабаз.
Бищунго мискинал педагогал руго Гъарачай-Черкесиялда, Еврей автономияб округалда ва Алтаялда. Бищунго бечедал – Москваялда, Магадан областалда ва Сахалиналда.
«Учитель» профсоюзалъ хал гьабуна бюджетиял хIалтIухъабазул харжазул хIакъалъулъ къабул гьарурал регионалиял хIукмабазухъги. Базовияб окладалда гъорлъе унаро категориялъухъги, ставкаялдаса тIаде арал сагIтазухъги, гъирабазабиялъул бутIаялдасаги кьолеб гIарац.
Гьединлъидал рес буго федералияб МРОТалдаса (12130 гъурущ) дагьаб оклад букIине.
Ункъо регионалда педагогасул базовияб ставка буго щуазаргоялдаса дагьаб, 13 регионалда – 5207-7497 гъурущ, 26 регионалда – 8005-9966 гъурущ, 17 регионалда – 10010-12046 гъурущ.
КIиабилеб сон буго учителасул харжалда сверухъ бахIс унеб бугелдаса. Дагьалъ цебе улкаялъул президентасул пресс-конференциялдаги кьуна гьадинаб суал: щай учителасул харж бащалъизабураб рукъ бацIцIуней гIаданалъул харжалдайин абун. Гьелъие гьадинаб жаваб кьуна Владимир Путиница: «РФялъул нухмалъиялъ цIидасан халгьабизе ккола преподавателазул харжазухъ. Бегьулеб жо гуро учителасул уборщицаялъулго гIадаб харж букIин», — ан.
ЦIияб цIалул сон байбихьилалде «Учительская газеталъул» суалазе жавабал кьолаго, РФялъул лъай кьеялъул министр Сергей Кравцовас абун букIана, учителасул харж цIикIкIинабизе ккани, ЗахIматалъул кодексалда хиса-басиял гьаризе кколин абун. Гьелда бан, министерствоялъ хIадурулеб буго тIолабго улкаялъул лъай кьеялъул идарабазул хIалтIухъабазе харжал кьеялъул рахъалъ цогоял тIалабалинги бицана министрас. Хадубккун гьеб документ битIизе буго ЗахIматалъул ва социалияб цебетIеялъул министерствоялде. — ХIисабалде босизе буго учителас кьолел дарсазул хIакъикъияб къадарги гьес гьабулеб цогидаб хIалтIиги. Гьелде тIадеги, цIияб цIалул соналда классазул нухмалъулезе щвезе ккола федералияб надбавка – 5000 гъурщидаса дагь гьечIеб гIарац. Нижеца халкквезе буго регионазда гьеб кьеялда хадуб. 5000 гъурущ кьолинги абун, классалъул нухмалъулесе цебеккун кьолеб букIараб гIарац тIаса бахъизе бегьуларо. Федералияб бюджеталдаса кьолеб 5000 гъурущ бараб гьечIо классалда ругел цIалдохъабазул къадаралда яги лъай кьеялъул программабазда. Гьеб кьечIого тезе яги педагог гьелдаса махIрум гьавизе ихтияр буго – гIицIго тIадаб борч тIубалеб гьечIони яги тIаса-масагояб бер- балагьи загьирлъани, — ян бицана С. Кравцовас.
Социалиял гьиназда ругел курс- цоязул къукъабазда, октябралдаго бицен ккун букIана гьеб гIарцуда тIасан. Цонигиялъ абичIо гьеб, гъу- рущ тIаса камичIого, щванин абун. Цоязе гьеб кьунго гьечIо, кьуразеги камизабун буго.
Учительзаби дагьлъун – цIалдохъаби гIемерлъун
Экспертаз хал гьабуна СНГялъул улкабазул лъай кьеялъул идарабазда учительзабазулги цIалдохъабазулги роцен кинаб бугебали.
Школал къаялъул рахъалъ Россия буго лъабабилеб бакIалда: щибаб соналда Украинаялда къала школазул 3,2 процент, Белоруссиялда — 1,7 процент, Россиялда — 1,3 процент.
Цо школалъул хIисаб гьабун, цIалдохъабазул къадар гьоркьохъеб къагIидаялда цIикIкIун буго: Россиялда – 1,9 проценталъ, Украинаялда — 5,6 проценталъ, Казахстаналда — 4,0 проценталъ ва Белоруссиялда — 3,3 проценталъ.
2019 соналда, азарго цIалдохъанасул хIисаб гьабун, Россиялда вукIана 80 учитель.
Экспертазул пикруялда рекъон, 2023 соналде вукIине вуго 78. ГIемерисел бакIазда камун руго математикаялъул, гIурус ва къватIисеб улкаялъул мацIазул учительзаби. Гьел дарсал рачине тIамулел руго батIиял махщелчагIи ва эркенаб ставка гьечIин абулеб буго школалъул администрациялъ.
Учительзаби дагьлъиялъе гIиллалъун экспертаз рехсолеб буго дагьаб харжги гIемераб хIалтIиги букIин.
«Коммуналка» кьезе буго
Росабаздагун поселоказда ва гIисинал шагьаразда хIалтIулел ругел учительзабазе, рехсараб бакIалда гьез гIумру гьабулеб гьечIониги, бецIизе буго токалъухъгун газалъухъ ва цIулахъгун тIорччохъ харж гьабураб гIарац.
Гьелъул хIакъалъулъ баян кьун буго нормативиял актазул сайталда. Гьениб лъураб документалда бицунеб буго «РФялда лъай кьеялъул хIакъалъулъ» абураб федералияб законалъул 47-абилеб статьяялъул микьабилеб бутIаялда хиса-баси гьабунин абун.
Законалда хъван букIана «росабалъ гIумру гьабулел ва хIалтIулел педагогиял хIалтIухъабазе»; гьанже букIине буго «росабалъ хIалтIулел педагогиял хIалтIухъабазе» абун.
Коммуналияб бигьалъиялдаса пайда босизе ихтияр буго 50 азаргогIан чияс гIумру гьабулеб бакIалда хIалтIулев учителасе. Росдал школалъун рикIкIуна: росдал советалда гьоркьобе унеб росулъ, колода яги областалъул (шагьаралъул, районалъул, округалъул) администрациялъул нухмалъиялда гъоркь бугеб школа.
