12 марталда Халкъияб Собраниялъул иргадулаб гуреб сессиялда гьоркьоб лъун букIана РФялъул Конституциялда гьарулел ругел хиса-басиязул суал.
90 депутатасда гьоркьоса 72-яс загьир гьабуна гьел хиса-басияздаса жидерго бугеб разилъи. Анлъго чи дандечIана. Парламенталда бугеб коммунистазул тIубараб фракциялъ абуни хIукму гьабуна гьаракьго кьечIого чIезе.
Гьеб суал тIубала исана 22 апрелалда. Гьеб къоялъ улкаялда тIобитIизе буго гьел хиса-басиял хIажат ругищ-гьечIищали халкъалъул пикру цIехолеб референдум.
Сессиялъул байбихьуда Халкъияб Собраниялъул комитеталъул нухмалъулев ГIалавудин Мирзабалаевас баян гьабуна Конституциялда щай хиса-басиял гьарулел ругелали. Гьесул рагIабазда рекъон, гьабсагIаталда бугеб Конституция Россиялда къабул гьабун букIана цебесеб пачалихъияб гIуцIиги биххун, кинабго магIишат тIатIала ккун, сундасан щиб байбихьилебали лъаларого ругеб мехалда — 1993 соналда.
Гьанже ахIвал-хIал тIубан батIияб бугин, додинаб хIапу-чапурги гьечIин, амма букIаниги, гIадамазул гIумру хисулеб бугин, гьединлъидал дагьа-макъал хиса-басиял гьаризе кколел ругин бицана Мирзабалаевас. Гьединаб пикру загьир гьабуна президент Владимир Путиницаги.
Хасго хIажат бугила социалияб рахъалдеги, улкаялда тIадегIанал хъулухъаздехун чIезаризесел тIалабаздеги кIвар кьезе.
Гьел хиса-басиял гьаризе улкаялдаго тIаса рищарал экспертазда гъорлъ вуго Халкъияб Собраниялъул спикер Хизри ШихсагIидовги.
Гьес бицана хиса-басиязда хурхун 900-ниги батIияб пикру битIун бачIанила комиссиялде. Гьезул 200 къабулги гьабунила. Нилъер республикаялъул ЖамгIияб палатаялдасагун ДГУялъул юридикияб институталдасаги рукIанила гьезда гъорлъ.
Цо-цо гIарзал рагIизе бегьула, бицунел рукIин гурони, хас гьабун щиб гьениб хисизабизе бугебали лъицаниги бицунеб гьечIилан.
Гьезул цо-цоял гьадинал ругин бицана Хизри ШихсагIидовас.
Масала, РФялъул президентлъиялде кандидатура лъезе бегьулила Россиялда 25 соналъниги гIумру гьабурав чияс. ГьанжелъагIан 10 сон гIолеб букIана гьелъие. Гьединго Конституциялъул судиязул къадар дагьлъулеб буго 11 чиясде щвезегIан (19 судияв вуго гьабсагIаталда).
Пачалихъиял хъулухъчагIазул кIиго гражданство букIинеги, къватIиб пачалихъалда гIарац цIунизе яги мина-карт босизе бегьуларин абураб гьукъа-къаялъул бицунеб бакIги буго гьениб. Гьебги цIакъ лъикIаб рахъ бугин абуна ШихсагIидовас.
ГIаммаб куцалда абуни, гьесул пикруялда, гьел хиса-басиял рухьарал руго халкъалъул рукIа-рахъин лъикIлъизабиялда.
ХIалтIухъ бищун гIодобегIанаб къадаралда кьолеб мухьгун социалиял пенсиял цIикIкIинариги Конституциялъ хIисабалде росулел ругин, гьел рахъал тIурачIони, пачалихъалъул аслияб документ, Конституциялъул низам хвезабилъун рикIкIине бугин кIалъана спикер.
Хадубго гьес рехсана эбелалъул капитал цIикIкIинабулеб букIин, класс бачарав мугIалимасе харжалда тIадеги кьезехъин бугеб 5000 гъурщил (нилъер республикаялда гьеб щвезе рагIула 25000-гIан мугIалимасе).
Вице-спикер СайгидахIмад АхIмадовасги тасдикъ гьабуна гьебго пикру. Гьединго тIаде жубана гьанжеялдаса хадуб Конституциялда тасдикъ гьабулеб бугила халкъазда гьоркьосеб ихтияралда тIад миллияб ихтияралъул бугеб тIокIлъи.
«Гьелдаса пайда босизе буго нилъер миллиял мурадал хвезарулеб мехалда. Халкъазда гьоркьосеб ихтияралъул даражаги гIезегIан кIудияб гьечIищха. БукIаниги, нилъеда гIемер бихьулеб буго къватIир пачалихъаздаса нилъер партнераз халкъазда гьоркьосел ихтияралги хвезарулел рукIин. Гьединлъидал гьадаб хиса-баси Конституциялъулъ гьабуни, нилъер пачалихъалъ щиб гьабизе кколебали малъарулел чагIи рукIинарилан», — абуна СайгидахIмад АхIмадовас.
Гьесго тIаде жубана гьел хиса-басиязул магIнаги бичIчIун халкъалъ, гьаб нухалдаги президентлъун вачIине ракIалде ккани, Путинил рахъкквезе букIиналде хьул бугила жиндир. Гьаб заманалда Россиялъе къваригIарав, улка цебехун бачине бажарулев чи гIицIго гьев гурони гьечIила.
Халкъияб Собраниялда «Справедливая Россия» фракциялъул нухмалъулев Камил Давдиевасги загьир гьабуна гьебго пикру.
Амма вице-спикер ва КПРФялъул фракциялъул нухмалъулев МахIмуд МахIмудовас абуна Конституциялда хиса-басиял гьаризе церего хIажат рукIанила, гьабсагIаталда гIадин хъата-масан гуроанилаха.
Гьес ракIалде щвезабуна 1993 соналда цIияб Конституция къабул гьабулелъул халкъалъул букIараб разилъи гьечIолъи. Щайин абуни, гьелде щвезегIан букIараб 1977 соналда тасдикъ гьабураб Конституция гIемерго лъикIаб букIанила инсанасул ихтиярал цIуниялъул рахъалъ. Амма цебесеб тIалъиялъ Москваялда гьерсал рицанила дагъистаниязул 70 проценталъ цIияб Конституциялъул рахъ ккунилан.
Унго-унголъунги улка цIи гьабиялде ишан босулеб бугони, тIуранго хисизаризе кколин аслиял рахъал — финансазулгун экономикияб ва социалияб рахъалъ гIадамал хьезариян рикIкIунеб буго МахIмудовас.
Улкаялъул КПРФялъ кьурал малъичIого, гIицIго нилъер республикаялдаса коммунистияб партиялъ микьго пикру битIун букIун буго Москваялде. Амма гьезул цонигияб хIисабалде босун гьечIо.
Гьедин коммунистазда лъикIаблъун бихьулеб бугоан пачалихъалъул тIабигIиял бечелъабазул бетIергьабилъун халкъ букIине ккей ва ракьулъа магIданал рахъун щолеб хайиралъул бутIа гIадатиял гIадамазеги щвей.
Голландиялдагун ГIарабазул Цолъарал Эмиратазда гьедин букIунин абуна МахIмудовас.
Санайилго улкаялда 23 трлн гъурщиде сырьё бичараб мехалда, 8 трлн гурони бюджеталде бачIунеб гьечIила.
Пенсиялде унел бихьиназул ригь 60, руччабазул – 55 сон букIине ккелиланги абулеб буго коммунистаз.
ЖКХялъул хъулухъазухъ гIадамаз кьолеб гIарац хъизаналъе щолеб хайиралъул 10 проценталдаса цIикIкIине бегьилариланги абулеб буго гьез.
Хадусеб суал буго Россиялъул Банк пачалихъалъухъ букIине ккеялъулъ. МахIмудовас абухъе, гIемер хабар буго гьелда сверухъ, амма улкаялъул экономикаялъе асар гьабулеб аслияб бакI лъихъ бугебали жаваб кьолев чи гьечIо.
Гьединго Конституциялъул пунктал тIураялъе гарантиялги рихьизаризе ккелин абуна МахIмуд МахIмудовас. Масала, рищиязул бицунеб бугила жинца. ГIадамал рищиязда гIахьаллъичIониги, мандаталги щолел ругила.
ПалхIасил, Хизри ШихсагIидов гьесда тIад рекъечIо. Докторский колбасаялдаги цогидалдаги хадур иргаялда гIадамал чIолел рукIарал 80-90-абилел соназде ахIулел ругила КПРФялъул вакилас халкъин абуна.
Гьал бицен гьабулел хиса-басиял абуни, пачалихъ щулалъиялъе гьарулел ругила. Гьел сабаблъун тIалъиялда хутIизе президентасе бокьун бугин кколеб батани, гьелъие цогидаб рес букIанин гьесулин бицана парламенталъул спикерас.
